مریوان

مەریوان شارێکی ڕۆژهەڵاتی کوردستانە کە ناوەندی شارستانی مەریوانی پارێزگای کوردستانی ئێرانە. مەریوان لە باکوورەوە بۆ سەقز، لە ڕۆژهەڵاتەوە بۆ سنە و لە باشوورەوە بۆ نۆدشە لە پارێزگای کرماشان ڕێگەی ھەیە. مەریوان لە ڕۆژاواوە تەنیا ١٦ کیلومەتر لە سنووری باشماخەوە کە لە خاڵە سنوورییە سەرەکییەکانی ھەرێمی کوردستانی عێراقە دوورە و ئەمە بووەتە ھۆی گەشەی ئابووریی دانیشتووانی ئەم شارە. ھەروەھا نزیک بوون بە گۆلی زرێبار و ناوچەی ھەورامان کە دوو ناوچەی گەشیتارین بوونەتە هۆی بەناوبانگ بوونی ئەم شارە. بە پێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠٠٦ مەریوان ٩١٦٦٤ کەس دانیشتوی ھەبووە. زاراوەی سەرەکیی دانیشتوانی سۆرانییە ھەروەھا ژمارەیەکی زۆریش ھەورامیی تێدایە.

پیاوان و ژنانی ناسراوی مه‌ریوانی

پیریوونس

دوانزه سواره‌ی مه‌ریوان

مه‌لا ئه‌بووبه‌کری چۆڕی(مصنف)

خه‌یاڵی

خاتوو خۆرشیدی مه‌ریوانی

ناری

قانع

فه‌ریق

ڕووناک یاسین

شارستانی مەریوان لە دابەشکاریی وڵاتیی ئێراندا، یەکێک لە شارستانەکانی پارێزگای کوردستانە. ناوەندی ئەم شارستانە شاری مەریوانە. بە پێی سەرژماریی گشتیی جەماوەر و خانووی ئێران لە ساڵی ٢٠٠٦ دا، ئاپۆرەی ئەم شارستانە نزیکەی ١٥٥،٠٠٠ کەس بووە. مەریوان لە باکوور بۆ شاری سەقز، لە ڕۆژھەڵاتەوە بە سنە، لە باشوور بە پارێزگای کرماشان و پاوە و لە ڕۆژئاواوە ھاوسنوورە لەگەڵ وڵاتی عێراق، واتە باشووری کوردستان.

گوندەکانی شارستانی مەریوان

خاو و میراوا       ھەنجیران  · شەڕکە  · گاگل  · ھانەشێخان  · مەحمەوە  · بناوچڵە  · سێف خواروو  · سێف سەروو  · بێلوو  · دەرەوەران  · کیکن  · مێرگەدرێژ  · نەچێ  · خانمەکۆن  · خاو  · ساوجی  · قوڵقوڵە  · جەژنیاوا  · خانمەشێخان  · کانیمیران  · کارێز  · میراوا  · بەردەڕەشە  · سەردۆش  · پیرسەفا  · ئاسناوا  · باشماخ  · بایێوە  · سەعاوا  · مڕانە  · کانیسپیکە  · یەنگیجێ

سەرشیو باخان  · بەڵکەڕ  · زوێران  · کۆڵیت  · گلە  · ئیسەوڵێ  · چاڵی سوور  · دەرەپەمەئان  · دوێسە  · گمارەلەنگ  · ماسیەر  · وێڵە  · تۆراختەپە  · قەمچیان  · گێڵیکەران  · ئاگجە  · کانیتەمەرخان  · گۆگجە  · بەردەڕەشە  · تووەسووران  · دووپلوورە  · شاسوار  · قامیشلە  · گەوێڵە  · وشکەڵان  · سەعدوسڵێمانە  · بیەڕەشان  · جەلیلە  · باوا  · پلیاندەر  · حەسەنقەرە  · سێوڕ  · شێخشەربەتی  · شێخ عەتار  · قوتوەند  · تازاوای سۆفیبلە  · دەرەھەرد  · گووڕیچە  · پلۆرە  · چاولکان وەزیر  · کاکوزەکەریا  · ول  · قادراوا  · دێبونیاو  · مەیدۆڵ  · جانەوەرە  · شانشین  · سۆفیبلە  · تەیناڵ  · گوڵچیەر  · ئاڵیھەمەئان

ناوەندی  ئەسکۆڵ  · ئەحمەواوا  · سیاناو  · کاڵ خواروو  · کاڵ سەروو  · وەیسە  · کەڵکەجان  · ولەژێر  · کانیسانان  · نێ  · دەرەتفێ  · کۆڵان  · چاوک  · سەڵەسی خواروو  · سەڵەسی  · پێلە  · مووسک  · ھەسەناوڵە  · رەشەدێ  · ئەسراوا  · کانیکووزەڵە  · کەڵەوێنجە  · نشکاش  · بەرقەڵا  · بەیێڵە  · تازاوا  · لەنجاوا  · بالک  · ریخەڵان  · جووجەسازی  · دەرزیان  · کانیدینار  · تووتووندەر  · درگاشێخان  · سەرنژمار  · نژمار  · خەیراوا  · سەرکەل  · شارانی  · گوێزەکوێرە  · مڕگ  · وەسنە  · چۆڕ  · دەری  · شێخەکوێرە  · نەنە  · بەردیسپی  · بلچەسوور  · کۆرەئەرە  · گولان  · لاوێسان  · مامۆڵە  · ھەنگەژاڵە  · سوورکەوڵ  · بێەرە  · گڵیە  · نێزڵ  · پیرخەیران  · چوین  · شاھیەر  · مۆڵێنان  · وەرۆ  · وەنێنەی خواروو  · وەنێنەی ژووروو  · ھەڵیزاوا  

سنە یەکێک لە شارە گەورەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان و ناوەندی پارێزگای کوردستانی ئێران و هەروەها ناوەندی شارستانی سنەیە‌. سنە، لە باری ژمارەی دانیشتوانەوە، دوای کرماشان و ورمێ سێهەمین شاری گەورەی ڕۆژهەڵاتی کوردستانه‌. بە پێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠٠٦ ، ژمارەی دانیشتوانی ئەو شارە نزیکەی ٣١١٠٠٠ کەسە  و نزیکەی ١٥٠٠ میتر لە ئاستی دەریا بەرزترە.

خەڵکی شارەکە بە زاراوەی ئەردەڵانی (هێندێ پێی دەڵێن سنەیی) قسە دەکەن، کە لقێکە لە سۆرانی (بە ھەورامیش نزیکە)، هەروەها زۆرجار خەڵکی سنە و ئەو ناوچە بە سنە دەڵێن: کوردسان یان کورسان واتە کوردستان. هۆکاری ئەوەیە کە سنە هەر لە سەرەتای دامەزران تا ئەو ڕۆژەی کە قاجاڕەکان بە تەواوی خستیانە ژێر دەستەڵاتی ڕاستەوخۆی خۆیان، پایتەختی میرنشینی ئەردەڵان بووە و ئەردەڵانەکان بە حکومەتەکەی خۆیان دەیانگوت حکومەتی کوردستان.

بەر لە ساڵی ١٠٤٦ ک.م، سنە گوندێکی بچووک بووە کە تایفەیەک بە ناوی کەوش زێڕینە لەوێ نیشتەجێ بووون. سولەیمان خانی ئەردەڵان لە ساڵی ١٠٤٦ی کۆچی مانگی، بوو بە والیی کوردستان. بە فەرمانی پادشای سەفەوی (شاسەفی، شەشەمین پاشای سەفەوی)، قەڵاکانی زەڵم، حەسەن ئاوا و پاڵەنگانی وێران کرد و لە گوندێک بە ناوی سنە بارگەو و بنەی دامەزراند و کردیە پایتەختی کوردستان. ئەو سەرەتا، قەڵایەکی حکوومەتیی لە سەر تەپۆڵکەیەک بە بەرزی بیست میتر درووست کرد و لە دەرەوەی قەڵاکە دا، بازاڕ و مزگەوت و ماڵی کردەوە (جێگەی ئەو قەڵایە، ئەمرۆکە دەکەوێتە ناوەندی شار، ئەو شوێنەی کە خەڵکی سنە پێی دەڵین: بان باشگا. ھۆکەی ئەوەیە کە ئەو شوێنە لە زەمانی دەسەڵاتی پەھلەوی دا باشگای ئەفسەران بووە و ئێستاش بنکەی ناوەندیی بەسیجە). سولەیمان خان ناوی ئەو قەڵا نوێیەی نا «سنەدژ» (دژ یانێ قەڵا) کە عەرەبی‌کراوەکەی دەبێتە سنندج.

لە شەڕی نێوان سەفەوییەکان و عوسمانییەکان، میرنشینی ئەردەڵان تاوێک ھاوپەیمانی سەفەوییە بوو و تاوێک ھاوکاری عوسمانی دەکرد. لە ١٧٣٣دا کەریم خانی زەند سنەی داگیر کرد. دوای ماوەیە ئابلۆقە خەسرەوخان دەسەڵاتی ئەو بەشەی کوردستانی گرتە دەست. لە ١٧٩٩ تاکوو ١٨٢٤ ئەمانوڵاخان کوڕی خەسرەوخانی ئەردەڵان حوکمڕانی دەکرد لە سنەدا. ئەو ھەولێکی زۆردا بۆ درووست‌کردەنەوە و بەرەو پێش‌بردنی کاروباری شارەکە.

ناوی سنە

بیر و ڕاکان سەبارەت بەوەی ناوی سنە لە کوێوە ھاتووە جیاوازن:

پێش دروستبوونی سنە وەک شارێکی بە مانا تەواو، ھەر لەو شوێنەدا گوندێک بووە بە ناوی «سینە» یان «سنە» ناوی سنە لەوێوە ھاتووە.

وشەی سنە ناوێکی گەورە و پیرۆزە و لە زمانی ئەوەستایی کۆندا سنە بە مانای سەقرە (سەقر باڵندەیەکی نەچیرڤان، کە جەستەی وەک ھەڵۆ بەڵام زۆر چکۆلەترە)

کاتێ سولەیمان خان ئەردەڵان ھەوڵی درووستکردنی شاری سنەی دا، لە نزیکی ئەو شوێنەدا گوندێک ھەبوو بە ناوی «سینە» کە دواتر شارەکە ھەر بەو ناو و سنە ناونرا.

کەش و ھەوا

کەش و ھەوای سنە لە ھاوین و بەھار دا دڵخواز و خۆشە. مامناونجی دەما لە بەھار دا ١٥.٢٠، لە ھاوین دا ٢٥.٢٠، لە پاییز دا ١٠.٤٠ و لە زستان دا ١.٦٠ پلەی سێلێسیوسە. لە لێکۆڵینەوەیەکی 30 ساڵە کە لە سەر کەش و هوای سنە ئەنجام دراوە، زۆرینەی دەمای موتڵه‌ق 44 پلەی سێلێسیوس، کەمینەی دەمای موتڵه‌ق 31- پلەی سێلێسیوس، و هەروەها مامناونجی دەمای ساڵانە 13.10 پلەی سێلێسیوس بووە. مامناونجی تەڕایی نیسبی لە 06:30 کاتژمێر دا 69% و لە 12:30 کاتژمێر دا 38% بووە. مامناونجی بارانبارینی ساڵانە 497.3 میلیمیتر و زۆرینەی رۆژانە 66 میلیمیتر بووە. مامناونجی ژمارەی رۆژگەلی سەهۆڵبەندان 111.4 رۆژ بووە و زۆرینەی کاتژمێرگەلی خۆرهەتاوی لە گشت ساڵ دا 2،786.2 بووە.

ئاویەر (ئابیدەر)

ناوی کێوێکی بەرزە لە ڕۆژئاوای شاری سنەدا کە بە ھۆی کەش و ھەوای باش و سەوزەڵانی ئەو شوێنە، بووەتە سەیرانگای خەڵکی سنە و دەور و پشتی. کاربەدەستانی شار ئەگەرچی زۆر کەم، بەڵام ئاسان‌کارییان کردە بۆ خەڵک تاکوو ڕۆژانی پشوودانێکی خۆشیان ببێت لەو شوێنەدا. ئاویەر ناوێکی ناسراو لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان و ناوێکی تایبەتە بۆ خەلکی سنە. گەورەترین سینەمای کراوەی ئێران (تایبەتی ھاوین) لەم شوێنەدایە.

گەڕەکەکان

گەڕەکە کۆنەکان

شاری سنە تا بەر لە شۆڕشی ساڵی ١٣٥٧ی ئێران ٢٩ گەڕەکی بووە. ئەمانە ناوەکانیانن:

دەرماڵ

ناو قەڵا

قەتارچیان

سەرتەپۆڵە

ئاغەزەمان

چوارباخ

پیرمحەمەو

گلەخان

کووچی ڕەزان

جەور ئاوا (خوار و ژوور)

جاڕ نەسڕوڵڵا خان

سپوور ئاوا

تەپەی ئەولیابەگ

حاجی ئاوا

شەریف ئاوا

فەیز ئاوا

کەڵەکە جاڕ

پردبەند (نیزام ئاوا)

کوێر ئاوا

تەپەی شێخ حەمە سادق     شێخان

تازه ئاوا

بان خەنەق (خەندەق)

کانی گورگ عەلی

ناو کرماجەکان

چقڵی چەقان

دوڕاجییەکان

ناو دۆمەکان

تەقتەقان

قه‌لاچوارلان

گەڕەک و شارۆچکە نوێکان

ئەم گەڕەکگەلە دوای ئینقلابی ساڵی ٥٧ کراونەتەوە یان پەرەدراون:

شارۆچکەی بەهاران

شارۆچکەی سەعدی

شارۆچکەی زاگرۆس

ویلاشار  موارەکاوا

تەکیه ‌و چەمەن

شاڵمان‌   شارۆچکەی بێعسەت

عەباساوا

کانی کووزەڵە

غەفوور‌‌

کەسانی ناودارله بواری مۆسیقا

سەید عەلی ئەسغەر کوردستانی، گۆرانیبێژ و مەقامزان

خەلیفە میرزا ئاغەی غەوسی، دەفژەنی بەناو بانگ و گەورەی پێشووی تەکیەی قادرییەی کەسنەزانی

مەزھەر خالقی، گۆرانیبێژ و مەقامزان

حەسەن یۆسف زەمانی، مۆسیقازان

ناسر رەزازی، گۆرانیبێژ و پێشمەرگە

نەجمەدین غوڵامی، گۆرانیبێژ

فەتانە وەلیدی، گۆرانیبێژ

حسەین شەریفی، گۆرانیبێژ و مەقامزان

شەھین تاڵەبانی، گۆرانیبێژ

عەباس کەمەندی، گۆرانیبێژ و شاعیر

سدێق تەعریف، گۆرانیبێژ و مەقامزان (شارەزای مووسیقای ئێرانی)

عەلائەدین باباشەھابی، گۆرانیبێژ

سەعید فەرەج پووری، مۆسیقار و کەمانچەژەن

بەراتعەلی نوورانی (کا بەرات)، دەھولژەن

ھۆشەنگ شگرف، گۆرانیبێژ

شەھرام عەلی‌موحەمەدی، دیوانژەن

ئازاد ئازادپۆور، گۆرانیبێژی رەپ

سەعدوڵڵا نەسیری، دیوانژەن

بنەماڵەی کامکار، بنەماڵەیەکی مووسیقار

بنەماڵەی عەندەلیبی، بنەماڵەیەکی مووسیقار

شانۆ

قوتبوددین سادقی

بێھرووز غەریب پوور

سینەما

بەھمەن قوبادی

شەھرام عەلیدی

که سانی ناو داری شاری سنه

مەستوورەی ئەردەڵان

عەلائەددین سەججادی

شەریف

موحیەدین حەقشناس

بابا مەردۆخ رۆحانی

موحەممەد ماجد مەردۆخ رۆحانی

ئایەتوڵڵا مەردۆخ

ئەھوەن (موحەممەد ئینسافجوویی)

سیمین چایچی

نیگارکێشی

ھادی زیائوددینی

ئەکبەر مەنسووری

بێھزاد تارا

فەردین سادق ئەیووبی

سیاسەت

ھەڵۆ خان

خان ئەحمەد خان

خەسرەو خان ئەردەڵان

زانستگاکانی سنە

زانستگای کوردستان

زانستگای زانستە پزشکییەکانی کوردستان

زانستگای ئازادی ئیسلامی (لقی سنە)

زانستگای پەیامی نوور (ناوە‌ندی سنە)

* قباغلو
* گاوه شه له
* آلتون علیا
* قهرآباد حومه
* سولاکان
* تُرجان
* زیویه
* گُلتپه
* مَلقَرَنی
* سنّته
* لَگزی
* صاحب
* قلعه کهنه
* کوچه طلا
* تیزآباد
* پیر یونس
* آلکَلو
* کَرَفتو
* کانی‌جَژنی
* کانی‌نیاز
* موکه
* سلیمان‌کَنی
* کوچک
* سَرا
* احمد آباد
* آخکَند
* بَسطام
* طاله‌جر
* دهستان تیلکو
* سوته سرشیو
* حاجی عبدول
* شیپانه جو
* دگاگا
* کسنزان
* هنگه چینه
* هرمی دول
* کاومله
* حاجی ممدان
* بایر
* کانی کبود
* به له جر
* میره ده
* قشلاق
* خورخوره
* ماسیر
* سیر
* اختپه
* عرب اغلو سفلی- علیا
* کانی نباز
* دوزخ دره
*کهریزه
* دره په مان
* کچل میان
* دره اسماعیل
* دره ویان سفلا- علیا
* دره زیارت
* کمتو
* قیلسون
* عسر اباد
*میهم سفلی
 *روستای آریان 
 *پاپاله
 *شالیشل
 *معین‏آباد
 * آبباره
 * بلبان‌آباد
 * کانی‌رش
 * نگل
 * کیلانه
 * تیژتیژ
 * سرواله
 * دویسه
 * کانی کله
 * زیوه
* سیا قول
 * مرانه
 * سیلم 
 * باگردان
 * لند شیخان
 * هرمه 
 * کارگ
* اقوش
* حمزه‌آباد امید
* حاجی مامیان
* شاهینی
* عصرآباد
 * کلاتی
 * بزوش
* گلیه
* بیدره
* نیزل
* میانه
* سوورکول
* پیرخضران
* بلچه سوور
* چوین
* لاویسان
* گلان
* برده سپید
* هیلز اباد
* هنگه ژاله
* زونج
* چناره
* باقل اباد
* جلیله
* به ردرشه
* پیرصفا
* دره تفی
* کولان
* بیلو
* سیف علیا
* سیف سفلی
* ساوجی
* خاو
* میرآباد
* زنوری
* سعداباد
* کانی میران
* باشماق
* سردوش
* قلقله
* رشه ده
* سلسی تازه
* سلسی کهن
* کولیت
* بلکر
* کله یونجه
* سیاناو
 * درگاشیخان
* هزار خانی
* هزارکانیان
* بالک
* چور
* ننه
* نچه
* رضاو
* قلعه جی
* حسن اوله
* صلوات اباد
* شارانی
 * روستای دل
* دگاگا
* لنج اباد
* گاگل
* میرگه دریژ
* نی
* وله ژیر
* کماله
* دزلی
* زکریان
* دره کی
* ده مه یو
* اسپریز
* زوم
* نوین
* سلین
* بلبر
* هجیج
* ژنین
* بیله
* موسک
* چاولکان
* چاوک
* شه رکه
* صوفیان
* باخان
* تودارملا
* برقلا
* عصر اباد
* ده ره ویان
* گوشخانی
* گورگه ای
* اسکل
* پیران
* کال
* کر اباد
* ده ره هرد
* پلیاندر
* پلوره
* دوپلوره
* ژان
* ژریژه
* پیچون
* شایر
* مولینان
* نیاباد
* احمد اباد
* وه رو
* تازه آباد عیسی آباد
* دوورو
* نسل
* اویهنگ
* بیساران
* مازی بن
* نژمار
* سرنژمار
* تنگی سر
* سرومال
* ککلی اباد
* نیه ر
* بوریدر
* پایگلان
* چشمیر
* سورره توو
* تووه سووران
* وشکین
* دره وشکه
* ده بنیا
* قلعه شیخان
* شیخ شربتی
* گزه رده ره
* تاله وه ران
* قلعه جوق
* مرگ
* المانه
* الیمان
* هجبنه
* سپیار
* هلوزان
* کلکه جان
* دیکانان
* گواز
* گویله
* قمچیان
* ویله
* اگجه
* گوگجه
* هه واره گه رمه
* هانه گرمله
* کیبنه
* بیره واز
* جانوره
* دزاور
* کانی دینار
* ویسه
* بهرام اباد
* ونینه بالا
* ونینه پایین
* پیله
* سه ر که ل
* کلجی
* گویزه کوره
* بیه رشان
* ساوسلیمانه
* هنجیران
* ناو
* باوه ریز
* نایسر
* کانی سانان
* کانی سپیکه
* دوشان
* ارندان
* نوره
[[*کرجو]]
* کانی مشکان
* ملکشان
* مربزان
* بزان
* که ره سی
* سیس
* بله سیس
* زلکه
* پالنگان
* گله
* گلیکران
* گلین
* قاضی جوب
* کاشتر
* نران
* سمان
* دره باغ
* بوره بان
* قصر یان
* شینه
* مویینه
* اشکفتان
* مارنج
* میاوران
* گزگزاره
* ماچکه
* مارنج
* سمان
* قصریان
* کیلک
 

                                **رۆژی جیهانی زمانی دایک**

 
 

زمانی کوردی زمانیکە کە جه‌ماوه‌ری کورد وەک زمانی زگماکی پێی ده‌دوێن. لە روی بنەماڵەوە بەشێکە لە زمانەکانی ھیندوئێرانی کە خۆیان لکێکن لە بنه‌ماڵه‌ی زمانەکانی ھیندوئورووپایی. ئەم زمانە لە زمانی کەڤناری مادی کەوتووەتەوە. زمانی کوردی له‌ نێوان زمانه‌ ئێرانیه‌کان دا له‌ بواری گه‌وره‌یی سێیەمین زمانه‌ و ده‌که‌وێته‌ دوای زمانی فارسی و زمانی پەشتوو

شێوەزارەکانی کوردی

وتاری سەرەکی: شێوەزارەکانی زمانی کورد

زمانی کوردی چەند شێوەزاری سەرەکی ھەیە کە جیاوازیی زۆریان ھەیە و زمانناسەکان لە سەر چۆنیەتیی جیاکردنەوەی ئەم شێوەزارانە یەکدەنگ نین. بەڵام زۆربەیان زمانی کوردی بەم چوار دەستەیە دابەش دەکەن:

کوردیی باکووری (ژوورین)

کوردیی ناوەندی

کوردیی باشووری (خوارین)

گۆرانی-زازایی

ھەندێک لە زمانناسان، لۆڕییش وەکوو شێوەزارێکی زمانی کوردی پۆلبەندی دەکەن. ئەگەر چی لۆڕی ژمارەیەکی زۆری وشەی کوردی تێدایە، بەڵام ھێشتاش لێکۆلینەوەیەکی ئەوتۆ لە سەر لۆڕی لە بەر دستدا نییە و ئه‌م داوایه‌ هێشتا نه‌سه‌لماوه‌.

کوری زانستی زمانی کوردی

کۆڕی زانستی زمانی کوردی لە ئەنجامی بەرێوەچوونی کۆنگرەی زانستی فێرکاری زمانی کوردی بە ھەڵبژاردنی ٢٠ کەس لە نووسەر و رۆشنبیر و زمانزانانی کوردستانی ئێران ساڵی ١٣٨١ لە تاران دامەزارو و شەرعییەتی خۆی لە کۆی دەنگی نووسەران و ئەدیبان و رۆشنبیرانی کوردستانی ئێران وەرگرتووە.

وەک‌ دەسپێک ئاور ئەدرێتەوە لەو زەروو‌ر‌ەت و پێویستییانەی ئێمەی ھاندا بەرەو بەستنی کۆنگرەکە و دواتریش پێکھێنانی کۆری زانستی زمانی کوردی. لە ھەمانکاتدا کە زمان لە لایەنی دیالۆگی خۆیەوە ھۆی سەرەکی گفت‌وگۆ و لێکگەیشتن و پێکەوە گونجانی مرۆڤ و بناغەی شارستانییەتی فیکری و مەعریفی خودی ئینسانە، ھاوکات وەکوو گەورەترین فاکتەری شۆناسی تایبەتی ھەر نەتەوەیەکە و ھیچ نەتەوەیەک بە بێ زمانێکی تایبەت و ھاوبەش وێنا ناکرێت. ھەروەھا پێشکەوتنی نەتەوە و پەرەسەندنی خودی زمانی نەتەوە لە پێوەندییەکی پتەودان، زمان وەکوو بەرھەمھێنەری یەکگرتوویی نێوان نەتەوە و ھەر گرووپێکی ئەتنیش، بۆ نەسرانەوەی ھەر کەمینە و ھەڵگرتنی ھەر یادەوەرییەکی کۆن و نوێی ھەر نەتەوە و گەڵێک گەورەترین فاکتەر و پێداوییستیە.ئەمە وەک باری نەتەوەیی، و وەک باری ئینسانیش زمان ئەو بونیادەیە ئێمە شعوور و ژیانی خۆمانی لە سەر دادەمەزرێنین و ھیچ دوانەیەک لە جیھاندا نییە ئەوەندەی ئینسان و زمان گرێدراوییان ھەبێ و بە واتایەک ئێمە بێ زمان ھەڵناکەین و ناچاریین لە خۆشەویستی و خزمەتی زمان. ئەمانە وەک دوو پێویستی بنچینەیی چالاکی فەرھەنگی و رۆشنبیری ئەو کاتە و تەنانەت ئێستاش لەو زەروورەتانە بوونە ئێمە وەک خۆمان ھەستمان پێکرد و بەرەو پێشوازی چووین، و مەبەست لەو ھەنگاوەش چارەسەرکردنی ھەندێک کێشەی سەرەکی و زەمینەخۆشکردن و دەست پێش خەرییەک بووە بۆ کارکردن و ئاوردانەوەیەکی جیددی و سەردەمیانە لە زمانی کوردی. ئەڵبەت لە بیری نەکەین مێژووی کورد و خەباتی سیاسی ـ فەرھەنگی کورد بە درێژەی تەمەنی خۆی لە سەرنج و گرنگیدان بە زمانی کوردی بێبەری نەبووە و ھەر کات دەرفەتێک ھەڵکەوتبێ و دەسەڵاتێکی کوردی سازبووبێ یان بووژابێتەوە یەکەم فاکتەری ئەساسی، زمان بووە کە کەوتووەتە گەر و بەرجەستە بووتەوە. وەک وترا ئامانجی سەرەکی لە دامەزران و بەرێوەبردنی ئەو کۆرە و زنجیرە دانیشتنەکانی کۆری زانستی زمان ، یەکەم: وڵامدانەوەیەکە بەو عەشق و شەوقەی لە دەروونماندا بۆ زمانی نەتەوەکەمان ھەمانە و دووھەم: چارەسەرکردنی ھەندێک کێشەی سەرەکی زمانی کوردییە لەم بەشەدا و دواتر بە پێی توانا ھەوڵێکە بۆ ھاوچەرخترکردنی زمانەکەمان.

ھەڵبژاردنی ئەندامانی کۆری زانستی زمان لە لایەن نووسەران و رۆشنبیران و چالاکانی فەرھەنگی کوردستانی رۆژھەڵات بووە و ئەم کۆرە بە پێچەوانەی ھەموو کۆر و دانیشتنە فەرھەنگییەکانی کوردستانی ئێران، شەرعییەتی خۆی لە دەنگی راستەوخۆی نووسەران و رۆشنبیران وەرگرتووە. ئەندامەکانی ئەم کۆرە ٢٠ کەسن کە ھەموویان ناو و سیمای ناسراون و ھەرکامیان لە فەزای رۆشنبیری و فەرھەنگی کوردستانی رۆژ‌ھەڵاتدا خاوەن پلە و جێگەی تایبەتن.

وەک دیارە مەبەستی ئەم کۆرە کارکردن لەسەر زمانی پێوەری کوردییە و ھەموو کار و چالاکییەکانی لەو پێناودایە و لەم رێگەشدا گرینگی ئەدەات بە ھەموو زاراوەکان و لە کۆرەکەشدا نێونەری ھەموو زاراوەکان و بن‌زاراوەکانی تێدایە. رێنووسیش ھەر ئەو رێنووسەیە کە شێوەیەکی رەسمی بە خۆیەوە گرتووە واتە بە ئەلفووبێی عەرەبی. برواشی وایە کار و پروژەیەک سەرکەوتووە کە بەردەوام رووبەرووی رەخنە و تاوتوێکردنی شارەزایان و پسپۆرانی بواری پرۆژەکە بێتەوە و کۆریش وەک خۆی بەردەوام بانگەوازی ئەوەی کردووە و داواکاری ئەوەیە شارەزایان و پسپۆرانی بواری زمان، بە رەخنەگرتن و تاوتوێکردنی زانستیانەی چالاکییەکانی یارمەتی دەری پرۆژەکە و کۆری زانستی بن.
ئەندامانی کۆڕ
ئەحمەد قازی
بەختیار سەجادی
عەتا نەھایی
جەلال جەلالی‌زادە
رەزا شەجیعی
کامران محەمەد رەحیمی
عەبدولخالق یەعقووبی
فارووق کەیخوسرەوی
عەلی روخزادی
کەلیموڵا تەوحودی
یووسف رەسوول‌ئابادی
ناسر وەحیدی
ئومید وەرزەندە
ئەحمەد ئەحمەدیان
مەنسوور تەیفووری

 

کورد

کورد نەتەوەیەکی گەورەی نیشتەجێی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستن کە ژینگە سەرەکییەکەیان بە کوردستان دەناسرێت کە بە سەر‌ وڵاتانی ئێران و ئێراق و تورکیا و سوریا بەشکراوە و لە شاخە‌کانی ئاناتۆلی ھەتا زنجیرە چیای زاگرۆس درێژ دەبێتەوە. کوردەکان لە شوێنەکانی دیکەی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستیش بڵاوبوونەتەوە. ئامارێکی فەرمی لەسەر ژمارەی کوردەکان نییە بەڵام بە ٣٥ ملیۆن کەس مەزەندە دەکرێت. زمانی کوردەکان لقێکە لە زمانە ھیندوئەورووپاییەکان. زۆربەی کوردەکان موسڵمانی شافعیین و ئەوەی دەمێنێتەوە موسڵمانی شیعە و یارسان و ئێزيدى و خاچپەرەست و جو و کلدانین.ناوەرۆک


سه‌رده‌می كه‌ونارا

كورد كه‌ ئه‌وڕۆ گه‌وره‌ترین نه‌ته‌وه‌ی بێ نیشتمانی سه‌ر گۆی زه‌وییه‌ یه‌كێك له‌ كۆنترین نه‌ته‌وه‌كانی ڕۆژهه‌ڵاتی نێزیك و ناوه‌ڕاسته‌. سه‌رچاوه‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ناخی مێژوو. به‌ڵگه‌ زانستییه‌كان پیشان ده‌ده‌ن كه‌ كوردستانیش مێژینه‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ كانگه‌ی كه‌ونارایه‌كی هه‌ره‌ كۆن و دێرین.

له‌ چاخی به‌سته‌ڵه‌كدا كه‌ نێزیكه‌ی نیو میلیۆن ساڵ پێش له‌ ئێسته‌ ڕووی دا و نزیكه‌ی 20.000 ساڵ پێش له‌ زایین كۆتایی هات زۆربه‌ی ناوچه‌كانی ئه‌ورووپا و ئه‌مریكای باكووری داپۆشرابوون له‌ سه‌هۆڵ. ئه‌و ده‌مه‌ ناوچه‌ بیابانی و چۆڵه‌وانییه‌كانی ئه‌فریقا و مه‌ڵبه‌نده‌ وشكه‌ عه‌ره‌بییه‌كان كه‌شێكی مامناوه‌ندییان هه‌بوو. كوردستانیش كه‌ش و ئاووهه‌وایه‌كی بارانی و مامناوه‌ندیی هه‌بوو.

ئاده‌میزادی دێرین په‌نای ده‌برده‌ به‌ر ئه‌شكه‌وته‌كان بۆ زنج و ده‌شته‌كان بۆ ڕاوگه‌ و له‌ ڕێی ڕاوه‌وه‌ ژیانی خۆی ده‌برده‌ سه‌ر. بۆیه‌ ناچار ده‌بێ ئامێری له‌بار دروست بكا كه‌ له‌ كاتی ڕاودا به‌كاری بێنێ. له‌ پێشدا به‌ردی تیژ و پاشان ئێسقانی به‌كار ده‌هێنا و به‌ره‌به‌ره‌ ئامێری نوێی ساز كرد.

به‌م قۆناغه‌ی مێژوو ده‌وترێ شارستانییه‌تی به‌ردی كۆن.

چاخی به‌ردین وا دابه‌ش ده‌كه‌ن:

1 ـ به‌ردی كۆن: ئه‌م چاخه‌ نزیكه‌ی 350 هه‌زار ساڵی خایاند. له‌م سه‌رده‌مه‌دا ته‌وری به‌ردین و به‌ردی تیژ ساز كرا. له‌م چاخه‌یه‌ كه‌ ده‌وترێ مرۆڤ شێوازی له‌ مه‌یموون ده‌چوو. پاشماوه‌ی ئه‌م شارستانییه‌ته‌ له‌ یه‌ك كیلۆمه‌تریی شاری چه‌مچه‌ماڵ (له‌ ساڵی 1949دا) له‌ ناوچه‌یه‌ك به‌ ناوی «به‌رده‌به‌ڵه‌ك» دۆزراوه‌ته‌وه‌.

2 ـ به‌ردی ناوه‌ڕاست: له‌م ده‌ورانه‌دا مرۆڤی «نیانده‌رتال» به‌دی هات كه‌ له‌ ئه‌شكه‌وته‌كاندا ده‌ژیان. پاشماوه‌ی ئه‌م مرۆڤ و شارستانییه‌ته‌ له‌ چیاكانی كوردستان له‌ ئه‌شكه‌وتی «شانه‌ده‌ر» دۆزراوه‌ته‌وه‌ كه‌ ده‌كه‌وێته‌ باشووری چیای «برادۆست»ه‌وه‌ كه‌ زاڵه‌ به‌سه‌ر ڕووباری «زابی گه‌وره‌» و زۆر له‌ شاری «ڕه‌واندز»ه‌وه‌ دوور نییه‌. ئه‌و ئه‌شكه‌وته‌ چوار قات بوو.

له‌ قاتی چواره‌مدا ئاگردان و خۆڵه‌مێشی تێكه‌ڵ به‌ ئێسقان دۆزراوه‌ته‌وه‌ كه‌ نیشانده‌ری ئه‌وه‌یه‌ كه‌ مرۆڤ ئاگری ناسیوه‌. هه‌روه‌ها ته‌ور و ڕنه‌ و ئامێری كونكردن له‌ جنسی به‌رد و ئێسقانی مرۆڤی نیانده‌رتال دۆزراوه‌ته‌وه‌. ئه‌م قاته‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ حه‌فتا هه‌زار ساڵ پێش له‌ ئێسته‌.

له‌ قاتی سێهه‌مدا به‌ردی چه‌خماخ ده‌بینرێ كه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ چاخی به‌ردی نوێ. مێژینه‌ی ئه‌م قاته‌ هی نزیكه‌ی 3.000 ساڵ پێشه‌ و به‌ «پیشه‌سازیی برادۆست» به‌ناوبانگه‌.

له‌ قاتی دووه‌مدا هه‌ندێ ئامێری چاخی به‌ردی ناوه‌ڕاست وه‌ك چه‌قۆ، ڕنه‌، گورزی به‌ردی ده‌بینرێ. هه‌ڵبه‌ت نموونه‌ی ئه‌م ئاسه‌وارانه‌ له‌ هه‌ندێ شوێنی تر وه‌ك نزیكه‌ی سلێمانی و چه‌مچه‌ماڵ و ڕه‌واندز و بێستوون و باكووری كوردستانیش دۆزراوه‌ته‌وه‌.

له‌ قاتی یه‌كه‌مدا پاشماوه‌ی وا دۆزراوه‌ته‌وه‌ كه‌ نیشان ده‌دا مرۆڤ ئامێری نوێتر و جۆربه‌جۆرتری له‌ به‌رد ساز كردووه‌.

3 ـ به‌ردی نوێ: ده‌ستپێكی ئه‌م سه‌رده‌مه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ 35.000 ساڵ پێش. له‌م چاخه‌دا، له‌ به‌رد و ئێسقانی قۆچ و عاجی فیل هه‌ندێ ئامێری پێشكه‌وتووتر ساز كرا. به‌ مرۆڤی ئه‌م سه‌رده‌مه‌ ده‌وترێ «هوموساپینس» و به‌ شارستانییه‌ته‌كه‌ی ده‌ڵێن «كرومانیۆن».

لێكۆڵینه‌وه‌ و توێژینه‌وه‌ی مێژینه‌ناسی پیشانیان داوه‌ كه‌ ناوچه‌ی كوردستان له‌ چاخی به‌رددا جێگه‌ی ژیانی مرۆڤه‌ سه‌ره‌تاییه‌كان بووه‌.

كشتوكاڵ

مرۆڤی دانیشتووی كوردستان 3500 ساڵ زووتر له‌ ئه‌ورووپا بۆ یه‌كه‌م جار قۆناغی ڕاوی تێپه‌ڕاند و هاته‌ قۆناغی كشتوكاڵه‌وه‌.

له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كه‌ كوردستان كه‌شێكی له‌باری بۆ سه‌وزبوونی گه‌نمی خۆڕسك هه‌بووه‌ ئاده‌میزاد نزیكه‌ی 10.000 ساڵ پێش له‌ كوردستاندا هاتووه‌ته‌ قۆناغی كشتوكاڵه‌وه‌. هه‌ندێ شوێنه‌وار و به‌تایبه‌ت چوار شوێنی گرنگی مێژینه‌یی كه‌ له‌ كوردستاندا دۆزراونه‌ته‌وه‌ ئه‌م ڕاستییه‌ ده‌سه‌لمێنن:

1 ـ شانه‌ده‌ر له‌ نزیكی ڕه‌واندز. ته‌ور و به‌ردی تیژ، ئامێری پێش له‌ كشتوكاڵی تیا دۆزراوه‌ته‌وه‌.



2 ـ كه‌ریم شار له‌ نزیكی چه‌مچه‌ماڵ. قوڵنگی به‌ردین، ته‌ور و به‌ردی داتاشراو، ئامێری پێش له‌ كشتوكاڵ.



3 ـ مه‌لفات له‌ نێوان ڕێگه‌ی كه‌ركووك ـ هه‌ولێر. هه‌ندێ ئامێری له‌ به‌رد داتاشراو و داس دۆزراوه‌ته‌وه‌. لێره‌ ئه‌و ئامێرانه‌ ده‌ستپێكی قۆناغی كشتوكاڵ نیشان ده‌ده‌ن.



3 ـ چه‌رمۆ له‌ نزیكی چه‌مچه‌ماڵ له‌ باشووری كوردستاندا. دوانزه‌ قات شارستانییه‌ت دۆزراوه‌ته‌وه‌ بۆ نموونه‌: جامۆڵكه‌ی له‌ قوڕ برژاو، په‌یكه‌ری گڵیی گیانله‌به‌ران و سه‌ره‌تاییترین ئامێری چنین، ڕاده‌یه‌ك گه‌نم و جۆی ڕه‌ق بووه‌وه‌، ئێسقانی ئاژه‌ڵ كه‌ نیشانده‌ری ئاژه‌ڵداریی مرۆڤه‌ سه‌ره‌تاییه‌كانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ بووه‌، په‌یكه‌ری گڵینی ژنێكی دووگیان.



به‌ پێی زانیاریی و ئاگاداریی شوێنه‌وارناسان گوندی چه‌رمۆ 6700 ساڵ پێش له‌ زایین ئاوا كراوه‌ته‌وه‌. ئه‌مه‌ كۆنترین گونده‌ كه‌ له‌ جیهاندا ئاوا كراوه‌ته‌وه‌. هه‌روه‌ها شوێنه‌وارناسانی ئه‌مریكی و ئه‌ڵمانی و تورك له‌ ساڵی 1985دا له‌ ده‌وروبه‌ری ناوچه‌ی ئه‌رخه‌نی، له‌ دیاربه‌كر ماڵێكیان له‌ بنی زه‌وی دۆزییه‌وه‌ كه‌ ‌ 9000 ساڵ كۆنه‌.



به‌مجۆره‌ به‌ڵگه‌كان پیشانده‌ری ئه‌وه‌ن كه‌ ئاده‌میزادی دێرین كوردستانی بۆ ژیان هه‌ڵبژاردووه‌ و له‌ كاتی سه‌رما و سۆڵه‌دا په‌نای بردووه‌ته‌ ئه‌شكه‌وته‌كانی و له‌ وه‌رزه‌ له‌باره‌كاندا داوێنی چیا و ده‌شته‌كانی هه‌ڵبژاردووه‌ و هه‌ر له‌وێش فێری كشتوكاڵ بوو و ئاژه‌ڵداریی كرد و ئامێری له‌ به‌رد و ئێسقان و چێو به‌كار برد و له‌سه‌ر دیواری ئه‌شكه‌وته‌كان نه‌خش و نیگاری كێشا و په‌یكه‌ری گڵینی ساز كرد و به‌ ئاگر برژاندی و به‌و جۆره‌ ده‌روازه‌ی شارستانییه‌تی بۆ مرۆڤ كرده‌وه‌ له‌م به‌شه‌ی جیهانه‌دا.


دانیشتووانی كۆنی كوردستان

له‌ هه‌زاره‌كانی چواره‌م و سێهه‌می پێش له‌ زاییندا خه‌ڵكانێك له‌ كوردستان ده‌ژیان كه‌ پێیان ده‌وترێ قه‌فقازییه‌كان یا ئاسیاییه‌كان و ئه‌مانه‌ بریتی بوون له‌ كۆمه‌ڵێ هۆز و تیره‌ی جۆربه‌جۆر وه‌كوو گۆتی، لۆلۆ، كاسی، نایری، میتانی، سۆباری و هتد. ئه‌مانه‌ زۆر جار له‌گه‌ڵ دانیشتوانی میسۆپۆتامی به‌ شه‌ڕ ده‌هاتن. له‌و شوێنه‌وار و پاشماوانه‌ی كه‌ له‌ سه‌رده‌می بابلییه‌كان به‌ده‌ست هاتووه‌ زۆر جار باسی ئه‌م هۆز و خه‌ڵكانه‌ هاتووه‌ و باسی شه‌ڕ و شووڕه‌كانیان له‌گه‌ڵ ئه‌واندا كراوه‌.



پاشتر له‌ ده‌وروبه‌ری هه‌زاره‌ی دووه‌می پێش له‌ زایین خه‌ڵكانێكی تر به‌ ناوی هیندوئورووپی یان ئاریایی كه‌ دانیشتووی باشووری قه‌فقاز و ده‌وروبه‌ری ده‌ریای ڕه‌ش بوون هاتنه‌ ناوچه‌كه‌. دوایی له‌و ئاریاییانه‌ خه‌ڵكانێكی نوێتر له‌ ناوچه‌كه‌دا سه‌ریان هه‌ڵدا به‌ ناوی ماد. به‌ سه‌رهه‌ڵدانی ماده‌كان له‌ ناوچه‌كه‌دا ته‌واوی خه‌ڵكانی ئه‌و ناوچه‌یه‌ له‌ ناو ئه‌واندا توانه‌وه‌. مه‌ڵبه‌ندی ماده‌كان له‌ باری جوگرافیای سیاییه‌وه‌ به‌ربڵاوییه‌كی گرنگی هه‌بوو كه‌ دوایی باسی لێوه‌ ده‌كرێ.


وشه‌ی كورد له‌ مێژوودا

نزیكه‌ی 2000 ساڵ پێش له‌ زایین ناوی كورد به‌ شێوه‌ی جۆربه‌جۆر له‌ لایه‌ن دراوسێكانیه‌وه‌ له‌ مێژوودا هاتووه‌. تۆزێ دواتریش له‌ ساڵانی 700 ـ 800ی پێش له‌ زاییندا باسی ماد یان میدییه‌كان كراوه‌.



له‌ ‌ 401ی پ. ز. به‌ به‌ڵگه‌وه‌ ناوی كاردۆخ، كاردۆ، كاردوك، كاردوخ سه رچاوه مه کۆی خازر

وتاری سەرەکی: زمانی کوردی


زمانی کوردی یەکێکە لە لقەکانی زمانە ھیندوئەورووپایییەکان کە ھێندێ بە لقێک لە زمانە ھیندوئێرانییەکان ناوی دەبەن. ھەندێک زمانی کوردیی ھاوچەرخ پاشماوەی زمانی مادەکان دەزانن بەڵام شوێنەواری‌زمانی پاڵەوی لە زمانی کوردیدا بە شێوەیەکی‌ خۆیا بەرچاو دەکەوێت. دانانی‌ پێناسەیەکی‌ کتوومت بۆ زمانی‌ کوردی‌ و ھەڵدانەوەی لایانە شاراوەکانی‌ ئەم زمانە بە ھۆی‌ نە بوونی‌ سەرچاوەی نووسراوی‌ زمانی‌ کوردیەوە لە چاخە دێرینەکاندا جۆرێک لە ئاڵۆزی‌ و دڕدۆنگی‌ دە ەێنێتە ئاراوە. کوردی دو زاراوەی گرینگی ژوورین(کورمانجی) و ناوەندی(سۆرانی) ھەیە. زاراوەی ژوورین لە ھەولێرەوە بەرەو باکوور ھەتا قەفقاز قسەی پێدەکرێت و کوردیی ناوەندی لە بەشێکی زۆر لە ناوەڕاستی کوردستان بەکاردێت. کوردی سۆرانی زمانی فەرمیی حکومەتی ھەرێمی کوردستانە. [١٥]



ژمارەی کوردەکان لە ئێراندا ٦ تا ٧ ملیۆن مەزەندە دەکرێ کە زۆرتر لە چوار پارێزگای کوردستان، ئازەربایجانی ڕۆژئاوا، کرماشان و ئیلام دەژین. پارێزگاکانی خوراسان، ھەمەدان، لوڕستان، گیلان و مازەندەران و چەند پارێزگای تریش کوردی تێدایە. شا عەباسی سەفەوی لە سەدەی حەڤدەھەمدا ژمارەیەکی زۆری کوردی کورمانجی بۆ شەڕ لەگەڵ ئوزبەکەکان لە باکووری خوراسان نیشتەجێ کرد. ئاخێوەری ھەموو شێوەزارەکانی کوردی لە ئێراندا ھەن.

لە ئێراندا کوردەکان چەند جار دژ بە حکومەتی ناوەندی شۆڕشیان کردووە. لە ١٨٨٠دا شێخ عوبەیدوڵڵا دژ بە قاجاڕەکان و سمکۆ لە ١٩٢٠ەکان شۆڕشیان کرد کە سەرکوتکران. قازی موحەمەد لە ١٩٤٦ کۆماری کوردستانی لە مەھاباد ڕاگەیاند کە دوای ١١ مانگ ئەویش تێکشکا. لەدوای شۆڕشی ئیسلامیی لە ١٩٧٩دا کوردەکانی ئێران داوای خودموختارییان کرد و بۆ ماوەیەک بە ڕێبەریی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران و کۆمەڵە دەسەڵاتی چەند بەشی ڕۆژھەڵاتی کوردستانیان بەدەستەوە بوو بەڵام لەدوای شەڕێکی چەکداریی چەند مانگە حکومەتی ناوەندی دیسان دەسەڵاتی گرتەوە، ھەزاران کورد کوژران و بەندکران و ھیچ لە داخوازییەکانیان جێبەجێ نەکرا. لە یاسای کۆماری ئیسلامیی ئێراندا ھەر کەمینەیەکی زمانی و ڕەگەزی، مافی ھەیە کولتور خۆی ھەبێت و لەپاڵ فارسیدا بە زمانی خۆی پەروەردە بکرێ بەڵام ھەرگیز وانەی زمانی کوردی لە خوێندنگاکان و زانکۆکانی ئێران نەوتراوە. لە دەورەی سەرۆککۆماریی خاتەمیەوە ژمارەیەک ڕێکخراوی غەیرە دەوڵەتیی کوردی و چەند فێرگەی تاکەکەسیی کوردی پێکھاتوون. لە ئێراندا ڕۆژنامە و گۆڤاری کوردی چاپ دەکرێ بەڵام ئازادیی ڕۆژنامەگەری و ئازادیی قسەکردنیان نییە. ھیچ حیزبێکی فەرمی بە پێناسەی کوردییەوە تا ئێستا لە ئێراندا پێکنەھاتووە و ھاوکاریکردن لەگەڵ حیزبەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان کە دژ بە حکومەتی ناوەندین سزای زیندان و سێدارەی ھەیە.